Kilka kroków przed wielkim kinem

„Criterion Collection” to synonim dobrego kina – już od prawie 40 lat. Zarówno doborem tytułów, jak i konsekwencją w dbaniu o wysokim poziom projekcji jej założycielom, udało się osiągnąć szczególną markę: pod logiem Criterionu udostępniane są wyłącznie dzieła wybitne. Pod numerem 215 w kolekcji ukazał się „Nóż w wodzie” Romana Polańskiego. Dwupłytowa edycja zawiera także zestaw ośmiu filmów krótkich, zrealizowanych w latach 1957-62.

Krótkie formy Polańskiego ujawniają fascynacje reżysera, obecne w jego twórczości od początku aż do dziś. Póltoraminutowe „Morderstwo” (1957) to dokonana z zimną krwią rejestracja mordu, nieco dłuższy „Uśmiech zębiczny” to podpatrywanie mężczyzny, który z kolei podpatruje dokonującą toalety kobietę. Oba filmy są nieme, pierwszym dźwiękowym filmem Polańskiego jest etiuda „Rozbijemy zabawę”: żeby ją nakręcić, reżyser zaprosił grupę chuliganów na potańcówkę do Szkoły Filmowej i cel osiągnął – niechciani goście w kilka minut rozpędzają bawiących się studentów. Zdaniem badaczy, to pierwszy akt twórczy Polańskiego, jakiego znamy i podziwiamy: echo tej etiudy dostrzec można choćby w „Chinatown”, gdy ubrany na biało reżyser atakuje nożem Jacka Nicholsona.

Dwaj mężczyźni wychodzą z morza, targając wielką szafę, przechodzą przez miasto i do morza wracają: słynni „Dwaj ludzie z szafą” (1958), inspirowani „Przygodą człowieka poczciwego” Themersonów z lat 30., przynieśli Polańskiemu nagrodę na Wystawie Światowej Expo-58 w Brukseli i do dziś pozostają świadectwem szczególnego poczucia humoru reżysera. To jakby przekroczenie progu. Kolejne filmy stają się bardziej eksperymentalne, jak choćby „Ssaki” (1962) – czyżby miało to być „Czekanie na Godota” na śniegu? Albo poetyckie jak „Gdy spadają anioły” – refleksja o przemijaniu, wysnuta z losów babci klozetowej, pilnującej publicznej toalety w Krakowie. W toalecie toczy się prawdziwe życie, ale dla babci tak naprawdę liczy się to, co zostało w jej bajecznie kolorowych wspomnieniach z młodości.

„Anioły” to film dyplomowy, na granicy realności i poezji, odsłaniający wstydliwie skrywane sytuacje. Wystarczy zrobić jeszcze kilka kroków do przodu, by zacząć kręcić „Nóż w wodzie”.

KR